Wat is dementie?

Dementie is de verzamelterm voor een groot aantal aandoeningen waarbij het verstandelijke en het lichamelijke vermogen van mensen geleidelijk aan afneemt. Deze achteruitgang duurt gemiddeld 8 jaar na het stellen van de diagnose en situeert zich op het vlak van geheugen, taal, leren, oriëntatie, plannen en organiseren. In de beginfase kunnen mensen nog behoorlijk zelfstandig functioneren. Naarmate de ziekte verder evolueert, worden mensen meer afhankelijk van de steun van hun omgeving om zich te handhaven. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van Dementie.

Bron: expertisecentrum dementie Vlaanderen

Bij wie komt dementie voor?

Dagelijks krijgen minstens 20 Belgen de diagnose dementie. In België leven meer dan 200.000 mensen met dementie, een cijfer dat razendsnel stijgt omwille van de vergrijzing van de bevolking. Zeventig procent onder hen woont gewoon thuis. Pas wanneer de zorgzwaarte te groot wordt, overweegt men een verhuis naar een woonzorgcentrum.

De kans op dementie neemt toe met de leeftijd:
– Ruim 10% van de mensen boven de 65 jaar heeft dementie.
– Ruim 20% van de mensen boven de 80 jaar heeft dementie.
– Ruim 40% van de mensen boven de 90 jaar heeft dementie

Ook mensen op jonge leeftijd krijgen jammer genoeg te maken met dementie. Wanneer de diagnose gesteld wordt bij iemand die jonger is dan 65 jaar spreekt men van jongdementie. Deze groep is in de minderheid maar verdient wel bijzondere aandacht. (www.jongdementie.info). Het verliesproces waar een jonge persoon met dementie mee te maken krijgt, is veelomvattend en ingrijpend vanwege de nog actieve rol die wordt vervuld in de maatschappij.

Hoe weet je dat het dementie is?

Wanneer je het gevoel hebt dat er bij jezelf of bij je naaste problemen zijn met het geheugen of met het dagelijks functioneren, is het belangrijk dat je dat erkent en dat je zo snel mogelijk weet wat er aan de hand is. Vele ouderdomsverschijnselen lijken immers op beginnende dementie. Iedereen wordt met de jaren geestelijk en lichamelijk zwakker, trager, kwetsbaarder. Tal van ingrijpende gebeurtenissen zoals pensioen, het verlies van een partner, een verhuis, kunnen leiden tot depressie en geheugenproblemen. Ook lichamelijke ziekten kunnen de werking van geheugen verstoren. Een tijdige en juiste diagnose is belangrijk om de persoon de juiste behandeling, ondersteuning en zorg te kunnen bieden.

Raadpleeg in eerste instantie je huisarts. Hij zal in eerste instantie op zoek gaan naar de andere mentale of fysieke oorzaken. Hij zal ook met iemand uit de omgeving in gesprek gaan over de geheugenstoornissen, taalproblemen en gedragsveranderingen. Observatie en een gespecialiseerd onderzoek helpen om dementie te onderscheiden van andere ziekten. Samen met een specialist (neuroloog, psychiater, geriater) kan er dan een definitieve diagnose gesteld worden.

Soms wordt de hulp van gespecialiseerde geheugenklinieken ingeroepen. Zij leggen zich toe op de diagnose van hersenziekten die tot dementie leiden. Bovendien zijn ze gespecialiseerd in de begeleiding en behandeling van personen met dementie. Ze bieden eveneens ondersteuning aan de mantelzorgers.

Wat zijn de oorzaken van dementie en kan je het voorkomen?

Er is niet één bepaalde oorzaak. Verschillende ziektes kunnen aan de basis liggen van dementie. Ze beschadigen elk op een andere manier bepaalde delen van de hersenen en dat uit zich in verschillende symptomen en klachten. Alle vormen van dementie hebben als gemeenschappelijk kenmerk het geleidelijk achteruitgaan van het verstandelijk functioneren. Door de verstoring in de hersenen kunnen ook een aantal organen en lichaamsfuncties minder goed werken, bijvoorbeeld een persoon met dementie kan op termijn slikproblemen krijgen.

Slechts in een beperkt aantal gevallen is dementie erfelijk bepaald. Deze families geven genetisch materiaal door dat de ziekte veroorzaakt. De ziekte treedt dan vaker op relatief jonge leeftijd op. Dementie bij een bloedverwant van de eerste graad zoals ouders, broers of zus wil niet zeggen dat je zelf dementie zal krijgen, maar het risico is wel iets groter.

Door een gezonde en actieve levensstijl op middelbare leeftijd (40 tot 75 jaar) kan je het risico op dementie op hoge leeftijd gevoelig verlagen. Bovendien vermindert het eveneens het risico op hart- en vaatziekten. Voldoende bewegen kan het ziekteproces vertragen en ervoor zorgen dat het denkvermogen verbetert en activiteiten beter worden uitgevoerd. Ook een goede mentale activiteit zoals het leren van een tweede taal, een muziekinstrument bespelen, sociale activiteiten zoals vrijwilligerswerk hebben een positieve invloed.

Kenmerken van dementie?

Vergeten doen we allemaal wel eens. En hoe ouder we worden, hoe meer. Het kan vervelend zijn, maar het verstoort het zelfstandig functioneren niet.

Dementie kan gaan over abnormaal veel vergeten, maar ook over taal- en oriëntatieproblemen of wanen. Gesprekken voeren, een krant lezen, betalingen uitvoeren of de weg terugvinden naar huis, wordt alsmaar moeilijker.

Het is moeilijk om dementie in de beginfase te herkennen. De omgeving ziet dat er iets niet klopt, maar het is moeilijk om er de vinger op te leggen. Daarom laat de diagnose soms jaren op zich wachten. Uiteindelijk verliezen mensen geleidelijk aan de grip op hun leven.

Mensen met dementie kunnen erg verschillend reageren op het voortdurend verlies van controle over hun eigen leven. Ze kunnen in paniek raken of angstig worden, emoties kunnen dan sterk oplaaien zodat er gedragsveranderingen ontstaan. Anderen zullen ontkennen dat er iets aan de hand is. Het is belangrijk dat de directe omgeving hiervoor begrip toont en voor zichzelf ook ondersteuning zoekt.

De kenmerken van dementie zijn bij iedereen anders. Ze worden bepaald door het type dementie, door het gebied in de hersenen dat aangetast is en door iemand zijn persoonlijkheid. Het gaat steeds om een cognitieve stoornis met 4 belangrijke kenmerken:

er is een opmerkelijke achteruitgang tegenover het vroegere verstandelijke functioneren;
mensen hebben hulp nodig bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten
mensen vertonen een verwardheid die niet het gevolg is van depressie, rouw of medische factoren
er is een verstandelijke achteruitgang die niet verklaard kan worden door een andere mentale stoornis.

Vaak voorkomende voorbeelden:

Het kortetermijngeheugen is verstoord: mensen stellen vaak dezelfde vraag, maken hun taken niet af, gaan naar de winkel voor dezelfde boodschappen, vergeten een recent verjaardagsfeest enz
Desoriëntatie in tijd: mensen weten niet meer welke dag, welk tijdstip van de dag of welk seizoen het is. Meestal kennen ze een verstoord dag-nacht ritme.
Desoriëntatie in plaats en ruimte: mensen dwalen door het huis of vinden de weg naar huis niet meer terug
Desoriëntatie in persoon: mensen herkennen geleidelijk aan hun partner, kinderen, buren… tot hun eigen spiegelbeeld niet meer.
Taalproblemen: mensen begrijpen steeds minder en kunnen zich steeds minder goed uitdrukken, ze vormen woorden verkeerd of kiezen een fout woord. Uiteindelijk valt de taal volledig weg.
Doelgericht handelen: het organiseren van het dagelijkse leven wordt moeilijker, poetsen, koken, zichzelf aankleden. Ze weten niet meer hoe bepaalde dingen werken, wat is de functie van bepaalde voorwerpen?
Verandering in stemming, gedrag of persoonlijkheid: mensen verliezen de controle waardoor ze zich bedreigd, uitgesloten, boos en angstig voelen. Ze proberen met allerlei hulpmiddelen toch die controle te behouden. . Dit komt doordat de hersencellen die verantwoordelijk zijn voor zelfcontrole worden aangetast door de ziekte.
Verandering in persoonlijkheid: mensen die vroeger rustig en lief waren kunnen moeilijk en ontremd worden, sommigen verwaarlozen zichzelf of vertonen net dwangmatig, herhalend gedrag. Anderen ontwikkelen een extreme achterdocht, dikwijls tegenover de partner, sommigen verliezen gangbare fatsoensnormen of vertonen gedrag dat sociaal niet aanvaardbaar is. De oorzaak hiervan is dat de hersencellen, verantwoordelijk voor zelfcontrole worden aangetast door de ziekte.
Lichamelijke achteruitgang: mensen vermageren (geen eetlust) of komen net aan (omdat ze vergeten dat ze al gegeten hebben), er komen problemen met slikken of lopen, mensen worden vatbaarder voor infecties omdat hun weerstand afneemt.

Verschillende vormen van dementie

Er bestaan meer dan 60 verschillende vormen van dementie, waarvan de meeste vergelijkbare symptomen vertonen, waardoor het vaak lastig is om ze van elkaar te onderscheiden. Dementie uit zich bij iedere persoon op een unieke manier, maar er zijn bepaalde symptomen die kenmerkend zijn voor specifieke vormen van dementie. Dit heeft invloed op de benadering van de behandeling en de zorg die geboden kan worden. Hieronder worden de meest voorkomende vormen van dementie toegelicht.

De ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is de bekendste en meest voorkomende vorm van dementie. Naar schatting 65% van de personen met dementie lijdt aan deze ziekte. Bij de ziekte van Alzeimer is er verlies van hersencellen. Het kortetermijngeheugen wordt als eerste aangetast. Na verloop van tijd kunnen ook veranderingen optreden in andere gebieden van de hersenen waardoor gedragsveranderingen optreden, ook de taalvaardigheid en oriëntatie gaan achteruit.

Deze symptomen ontwikkelen zich geleidelijk. In het begin vallen vooral de storingen in het kortetermijngeheugen op zal de persoon vaak dingen herhalen en moeite hebben met het herinneren van namen, afspraken en voorwerpen. Naarmate het langetermijngeheugen achteruitgaat, herinnert de persoon zich ook gebeurtenissen uit het verdere verleden niet meer. Er ontstaan taalproblemen en het uitvoeren van (complexe) taken wordt steeds moeilijker. Ze weten vaak niet meer hoe te reageren in bepaalde situaties.
Vasculaire dementie

Deze vorm van dementie is het gevolg van een hersenbloeding of een verstopping door een bloedklonter en komt bij naar schatting 10% tot 25% van het aantal personen met dementie voor. Aangezien het hier meestal om een plotse gebeurtenis gaat, zullen de symptomen eveneens acuut optreden. Er is eerder een trapsgewijze achteruitgang, telkens wanneer er een nieuwe verstopping of bloeding plaatsvindt.

De symptomen zijn afhankelijk van de plaats waar de hersenen werden beschadigd. Het gaat vooral over lichamelijke symptomen, zoals verlammingen, spraakproblemen of zwakte in bepaalde ledematen. Aanvankelijk is er minder geheugenverlies. Andere kenmerken zijn moeilijkheden met communiceren, stemmingswisselingen en hallucinaties (zoals het horen, zien of ruiken van dingen die er niet zijn). Vasculaire dementie kan ook in combinatie optreden met de hierboven beschreven ziekte van Alzheimer.
Lewy body dementie (LBD)

Deze is de meest voorkomende vorm van dementie na Alzheimer en vasculaire dementie en doet zich voor bij 10% tot 20% van alle personen met dementie. Lewy Body dementie wordt veroorzaakt door ophopingen van eiwitten in de zenuwcellen van de hersenen, die Lewy-lichaampjes (of Lewy bodies) worden genoemd. Deze abnormale eiwitophopingen verstoren de normale werking van de hersenen en leiden tot een breed scala aan symptomen.

Mensen met Lewy Body dementie hebben wisselende verstandelijke moeilijkheden omwille van aandachtsstoornissen. Ze worden vaak geconfronteerd met waanvoorstellingen en hallucinaties en zijn vaak achterdochtig. Daarnaast hebben ze moeite hebben met bewegen, loopstoornissen, stijfheid, beven en trillen (doet denken aan de ziekte van Parkinson). Ze kennen ook slaapstoornissen en zijn gevoelig voor medicatie, wat de behandeling complex maakt.
Frontotemporale dementie (FTD)

Frontotemporale dementie wordt veroorzaakt door schade in de frontale en temporale hersenkwabben. Er zijn dus 2 vormen van FTD. Schade in de frontale hersenkwabben (voorhoofd) leidt vaak tot gedrags- of persoonlijkheidsveranderingen, waarbij de persoon ofwel apathisch ofwel ontremd gedrag vertoont. Bij schade in de temporale hersenkwabben (slapen) ontstaan meestal taalstoornissen.

Bij dit type dementie hebben personen in de beginfase weinig of geen last van geheugenstoornissen. Ook de persoon zelf merkt vaak niet dat er iets verandert. Het zijn vooral de mensen in zijn of haar nabije omgeving die opmerken dat hun naaste zich anders gedraagt. Ook de taal stelt vaak problemen: mensen kunnen zich minder goed uitdrukken of krijgen het moeilijk om woorden te begrijpen. Sommigen zeggen zelfs uiteindelijk niets meer. Ten slotte wordt het steeds moeilijker om te plannen, boodschappen te doen of het beheren van geld.

Sinds 2019 bestaat er een Vlaamse lotgenotengroep Frontotemporale Dementie
Jongdementie
Jongdementie is dementie waarvan de symptomen beginnen voor de leeftijd van 65 jaar. In de praktijk blijkt dat de diagnose dikwijls veel later op zich laat wachten dan bij andere vormen van dementie. Meestal gaat er een lange periode van problemen, frustraties, gedragsveranderingen aan vooraf die men wijdt aan andere oorzaken zoals drukke werkzaamheden, problemen binnen het gezin, te veel stress, depressie of relatieproblematiek. Problemen die naarmate de tijd vordert, alsmaar erger worden, soms met echtscheiding tot gevolg.

De eerste symptomen uiten zich vaak op het werk: afspraken worden vergeten, de daadkracht vermindert, er ontstaan conflicten met ontslag als gevolg, wat op zijn beurt dan weer financiële problemen met zich meebrengt. Vaardigheden die men zijn hele leven heeft kunnen doen, lukken plots niet meer, wat voor veel onzekerheid zorgt. De jonge persoon met dementie reageert in de eerste plaats met ontkenning en zal weigeren hulp te zoeken. Vaak verstrijkt er hierdoor een lange tijd alvorens professionele hulp wordt gezocht. Familieleden reageren dikwijls met onbegrip.

Jongdementie is bijzonder ingrijpend en verdient alle aandacht in onze maatschappij. Wanneer een persoon met jongdementie niet langer thuis kan wonen, is een gespecialiseerde wooneenheid met speciaal opgeleide medewerkers een absolute noodzaak zodat hij/zij individueel kan wonen en de dingen doen die hij/zij nog wil en kan. (http://www.korian.be/wzcdamiaan)

Belangrijke signalen:
- Verminderd of afwezig inzicht in het eigen functioneren
- Het functioneren neemt af met de tijd
- Relationele of gedragstherapie heeft geen verbeterend effect
- Problemen treden meer op de voorgrond als routines doorbroken worden, zoals op vakantie
- Beperkingen treden op zowel op het werk, als in het gezin en vrije tijd.
meer info: www.jongdementie.info

Kan dementie behandeld worden?

De aandoening is onomkeerbaar. Tot op heden is er geen enkel medicijn dat dementie kan voorkomen of genezen. Het is wel mogelijk om de symptomen tijdelijk te verminderen met medicatie en zo de levenskwaliteit van de persoon met dementie te verbeteren. Die medicatie werkt helaas niet bij iedereen en soms ook maar voor een korte periode, soms zijn er ook bijwerkingen. Overleg steeds met een arts of bijkomende medicatie bepaalde symptomen kan verlichten.

Een persoon met dementie kan wel nog kwaliteitsvol leven. Gezonde leefgewoonten zijn daarbij belangrijk: voldoende bewegen, veel sociale contacten en de verstandelijke vermogens stimuleren.

Een beschermde, warme, geborgen omgeving waar mensen met dementie zichzelf mogen en kunnen zijn én een vriendelijke geruststellende omgang kan hen de nodige houvast bieden. Weet dat er met aangepaste hulp nog veel mogelijk is. Durven meestappen in hun leefwereld is cruciaal. In essentie gaat het over omgaan met kwetsbaarheid.

Meer info: www.onthoumens.be